Ontstaan van een burn out: 6-fasen

Spanningen in welke vorm dan ook, zorgen voor extra alertheid van ons hele gestel. Adrenaline en cortisol zorgen voor een gezonde werking daarvan. En dit blijft gezond werken wanneer we zorgen dat ons lichaam en onze hersenen daarna uit de spanningstand komen. Ons lijf geeft ons duidelijke signalen om de rust te krijgen die het nodig heeft. Daardoor blijven we in balans. Maar wanneer we door blijven gaan in de spanningstand en deze signalen stelselmatig negeren, dan ontstaat er onbalans.

1. Signalen negeren
Doordat we niet reageren op signalen, worden deze signalen steeds minder afgegeven door ons lichaam. Er vormt zich een patroon en langzaam raken we er aan gewend dat we signalen en behoeften niet meer voelen. In feite vervreemden we van ons lichaam. Dit kunnen we heel lang volhouden en komen daardoor onbewust in de ‘overleef-stand’. Velen krijgen te maken met een adrenalineverslaving in deze periode. Adrenaline is vrijwel onherkenbaar wanneer het continu op een constant level wordt afgegeven. Je wordt er heel helder denkend van en het opgejaagde gevoel wordt in je hersenen vertaald als een gevoel van controle en overzicht. Een gevoel van rust, dat het niet is.

2. Fight-Flight-Freeze
Wanneer er in deze overleef-fase extra onbalans ontstaat, volgen de extremere reacties van ons gestel. Fight, Flight en Freeze. Ze zijn de belangrijkste vormen van zelfbescherming die dieren en ook wij mensen inzetten bij gevaar.

Om te overleven overheersen bij ons woede en angst, we bevechten die of we vluchtten ervoor. Wanneer ‘overspanning’ zich aandient in de overleefstand, zijn we te gespannen om te kunnen reageren. We bevriezen dan ons gevoel,  net als in het dierenrijk (Freeze). Wanneer deze vormen van zelfbescherming erg hevig zijn en zich langere tijd vaak voordoen, kostten ze ons alle energie die we hebben.

3. Uitputting
Onze energie is structureel uit balans, bijslapen of vakanties geven slechts een time-out. Maar herstellen lukt ons lichaam niet meer. In deze periode raken we niet alleen het contact met ons lichaam kwijt, mentaal gezien verandert er nog meer. Onze hersenen kunnen spanningssignalen niet meer onderscheiden. De minste vorm van spanning kan daardoor worden aangevoeld als een groot gevaar. Paniek, extreme controle, angsten, woede, huilbuien en afzondering; ze zijn nu veelvuldig aanwezig en je kunt jezelf daarin goed verliezen. Door de uitputting spelen nu zwaardere lichamelijke klachten spelen op. Dit is de fase die bekend staat als ‘overspannen’. Je bent fysiek en mentaal uitgeput.

4. Shutdown
Ondanks dat in deze fase onze hersenen nog maar weinig spanning aankunnen, gaan met name de echte doorpakkers nog een stap verder. De fase van overspanning wordt door hen onderschat en genegeerd om doelgericht verder te kunnen met het ‘oplossen van de situatie’. Deze tunnelvisie biedt nog het laatste houvast. Maar bij de kleinste mentale tegenslag of juist een onverwacht moment van ontspanning, wordt dit ‘houvast’ ineens ongrijpbaar. Er volgt een onevenredig heftige lichamelijke reactie en dat is tegelijkertijd het laatste natuurlijke redmiddel van onze zelfbescherming: de shutdown. Onze hersenen en ons lichaam sluiten zich hierdoor af van prikkelingen waar voorheen direct actie op werd ondernomen. Elk beetje extra druk of spanning kan nu zorgen voor beschadiging van het lichaam en de hersenen. Beschadigingen die in veel gevallen niet goed meer herstellen. Ons lichaam probeert met de shutdown dit te voorkomen. Prikkels en ook signalen worden vanaf nu op een andere manier verwerkt door de hersenen. De shutdown voelt heel onnatuurlijk aan voor de meesten, doordat van het ene op het andere moment je lichaam en hersenen niet meer reageren zoals jij dat wilt. En dat is terecht, want je hebt te veel gewild. Je bent opgebrand: je bent burn out.

5. Burn out
In de eerste momenten en uren van de shutdown volgt direct het besef dat herstel niet optreed. Herstel zoals dat daarvoor wel goed waarneembaar was. Rust bracht direct verbeterde concentratie, geheugen, humeur en energie, maar dat gebeurt niet meer. De shutdown zorgt ervoor dat voorlopig niets binnenkomt, ook herstelfuncties kunnen niet doorkomen in de ‘bevroren’ hersenen.

Bij diverse mensen met een zware burn out zijn de gevolgen van de shutdown in de hersenen zelfs op scans te zien. Delen van de hersenen zijn inactief en krimpen wanneer de burn out langdurig aanhoudt. Met het besef van de shutdown, ontstaat de crisisfase. Waarin angst/paniek aanvallen, depressie en uiteenlopende lichamelijke klachten voorkomen

6. Burn mark
De brandwond bij burn out, ook wel ‘burn mark’ genoemd, is het stadium dat zich aandient wanneer in het lichaam zelfdestructie ontstaat doordat de shutdown genegeerd wordt. Organen, hart en hersenen krijgen te maken met falen door de overbelasting in deze kritieke fase, waardoor blijvend letsel kan ontstaan. Ze vormen de burn mark, de brandwond van de burn out.